Belinde küçük bir sepetle fındık topluyor Zeynep. Sepetin ismi Karadeniz’in vilayetlerine nazaran değişiyor; gıdık da diyen var selek de şelek de… Giresun merkeze bağlı Batlama köyünde, yanından harikulade bir dere akan, 17 dönümlük fındık bahçesindeyiz. Ortasına bölgenin alışıldık mimarisine uygun olarak betonarme bir mesken yapılmış. Derenin kıyısında olduğu için etraftaki fındık bahçelerinin tersine dik değil düz bir yeri var. Zeynep, bu yıl geçen döneme nazaran daha az fındık olduğunu söylüyor. Bu bahçenin bakımı ondan soruluyormuş; “İlaçlama yapıyoruz. Çok emek var ancak her vakit yeterli fındık olmuyor” diyor.
ÇOK BEDELLİ AMA
Zeynep ve onun üzere binlerce işçi çiftçi fındığına sahip çıkıyor fakat her bahçe o kadar şanslı değil. Uzun yıllardır miras yoluyla bölünen bahçeler ve bölge gençlerinin göçü fındık bahçelerini yarı yetim bırakmış. Çok küçük bahçelerin fındığı az olduğundan getirisi düşük görülüyor, Zeynep’in verdiği emeğe bedel bulunmuyor. Fındık bahçelerindeki hastalıklar, bakımsızlık dünyanın en büyük üreticisi pozisyonundaki bu topraklarda verimsizliği beraberinde getirmiş. Rakip ülkelere nazaran randıman yüzde 50’nin üzerinde oranlarda daha düşük. Toplama, kurutma, depolama masrafını da düşünen fındık bahçelerinin sahipleri ‘buna değmez’ diyerek babalarının binbir emeklerle yeşerttikleri bu bahçeleri neredeyse mukadderatına terk etmiş durumdalar.
TİM ÇIKARMASI
Bir küme gazeteciyle Giresun’daki bu bahçede üreticileri dinliyoruz. Yanımızda Türkiye ihracatçılar Meclisi (TİM) Lideri Mustafa Gültepe var. O da bu toprakların çocuğu, Trabzon Tonyalı olduğu için çabucak bağlıyor beline sepeti kısımlara asılıyor. Bir yanında TİM İdare Konseyi Lider Vekili Fikret Kileci, bir yanında Maden İhracatçıları Birliği Lideri Rüstem Çetinkaya var. Öbür yanında da TİM Tarım Heyeti Lideri Melisa Tokgöz Memnun, Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (KFMİB) Lideri Hasan Osman Sabır… TİM fındık bahçelerine çıkarma yapmış. Dünya fındığının yüzde 70’inin üretildiği bu bahçelere çiftçiyi, ihracatçıyı dinlemek için geldiler.
Gültepe fındıkla ilgili şu bilgileri veriyor: “Fındık bu ülkenin en değerli ziraî kıymetleri ortasında yer alıyor. Dünyanın toplam fındık üretiminin yaklaşık yüzde 70’ini gerçekleştiriyoruz. 2022’de 313 bin ton fındık ihracatı karşılığında ülkemize 1 milyar 750 milyon gelir kazandırdık. Ben fındıkta potansiyelin çok daha fazla olduğunu biliyorum. Üretimde verimliği artırabilir ve fındığı işleyerek katma kıymetli eser haline getirebilirsek ülkemize çok daha fazla kazandırabiliriz. Burada edindiğimiz bilgiler, fındıkla ilgili projelerimizde bize ışık tutacak.”
50 MİLYAR HEDEFİ
TİM Lideri Mustafa Gültepe, Türkiye’nin hala 27 milyar dolar seviyesinde olan besin ve tarım eserleri ihracatını 2028’e kadar 50 milyar dolara çıkarmayı hedeflediklerini de söyleyerek, “2028’de 400 milyar dolar mal ve 200 milyar dolarlık hizmet ihracatı maksatlarını tutturmamız alınan önlemlerle mümkün” diyor.
KÖYDEKİ NÜFUS ARTTIRILMALI
-Ulusal Fındık Kurulu Lideri Giresin Ticaret Borsası Lideri Hamza Bölük de fındığıngeleceği için köylerdeki nüfusun artırılması gerektiğini vurguluyor. “Nüfusun yüzde 93’ü ilçe merkezlerinde yaşıyor. Çiftçilik bir sevgi sorunu. Köye dönüş projesi başlatılmalı. Bunun için köyler toplumsal ve ekonomik olarak donatılmalı. Nüfusun en az yüzde 30’unu köylere çekmeden sürdürülebilirlik olmaz” diyen Bölük, fındığın fiyatını gurbetçi fındıkçıların erken arzının düşürdüğünü belirtiyor. Bölük, “Fındık alıcısı rahat. Emanete verilen fındık, fiyatı etkiliyor. Satılmamış bir eseri piyasaya arz ederseniz fiyat yükselmez” diyor.
SOSYOLOJİK ÇİFTÇİ ÜRETİMİN YÜZDE 88’İNİ YAPIYOR
-Fındık üreticisi Özer Akbaşlı, kuşaklardır fındık üreten, fındıktan geçimini sağlayan bir ailenin ferdi olarak sürdürülebilirliğe dikkat çekiyor. “Fındıkla ilgili çok yetişmiş insan yok. Giresun merkezde 100 dönüm arazi var. Bafra’da 300 dönüm arazi aldık. Türkiye’nin birinci çağdaş fırdık bahçesini kurduk. Her şeyin makineyle yapıldığı bir sistem kurduk. Toplama, budama, sulama kademelerini makineleştirdik. Örnek model olmasını istiyoruz” diyor.
Türkiye’nin 16 ili, 130 ilçe, 5 bin köyde 750 bine yakın hektar yerde 700 bin tonun üzerinde fındık üretildiğini söyleyen Akbaşlı, şu bilgileri veriyor: “Çiftçi kayıt sistemine 450 bin çiftçi kayıtlı. Tapu sorunları nedeniyle kayıt olmayanları ve 2B yerlerinde üretim yapanları da sayarsak 500 bin çiftçi demek. Bunun yalnızca yüzde 12’si ekonomik çiftçilik yapıyor. Geri kalanı sosyolojik çiftçi. Bu şahıslarla örgütlenemiyoruz. Fındığı tez satıyorlar. Lakin bir taraftan da bunlar miras yoluyla kendilerine düşmüş bahçelere sahip çıkıp ürettiğini pazara çıkarıyor. Yani bu yüzde 88’ini hissesi yüzde 75. Bu kesim Türkiye’yi dünyada önder yapıyor.”
RAKİPLER SÜRATLİ GELİYOR
-Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (KFMİB) Lideri Hasan Osman Sabır evsahibi olarak fındığı 360 derece anlatan bir konuşma yaptı. Türkiye’nin fındıkta ‘hakim ülke’ pozisyonunu koruyup güçlendirecek siyasetlerin belirlenip uygulanamadığına vurgu yaptı. Ve dedi ki; “Mevcut tablonun devam etmesi halinde Türkiye orta vadede rekabet avantajını kaybedecek. Rakip ülkeler süratli geliyor. Amerika ve Şili kıymetli rakipler. Hala Giresun fındığının kalitesinde değiller fakat bu avantajları korumalıyız. Bu nasıl olur, üreticiye direkt gelir takviyesi sisteminde radikal değişiklikler yapılarak olur. Yeni sistemle verilen prim kıymetli ölçüde artırılmalı, prim verilme kriterleri tekrar elden geçirilmeli. Bahçesinde düzgün tarım uygulamaları yapanlar ve bahçe birleştirenler öncelenerek prim dayanakları artırılmalı. İhracat piyasasında fiyatlar hür olarak gelişmeli, artan satışlarla birlikte yükselen fiyatlar hedeflenmeli ve bu sayede öteki üretici ülkelerin üretme hamasetleri kırılmalı. Diğer ülkelerin üretimi arttıkça elimizde stok fazlası kalıyor. Bir yıllık kayıp 100 bin ton. Öbür ülkeleri fiyatımızla cesaretlendirmemeliyiz.” Sabır, fındığın tarım ihracatının yüzde 13’ünü oluşturduğuna dikkat çekerek topyekun bir fındık kanunu gerektiği görüşünü bir defa daha tekrarlıyor.
TARIMDA TÜRKİYE MARKASI
-TİM Tarım Heyeti Lideri Melisa Tokgöz Mutlu’nun dikkat çektiği husus ise tarımda sürdürülebilirlikti. Fındıkta yeni jenerasyon çiftçilerin bahçelere sahip çıkmasının sağlanması gerektiğinin altını çizdi. Keyifli, “Tarım, cari fazla veren dallarımız ortasında birinci sırada yer alıyor. Gereksinim halinde ihracata uygun eseri Dahilde Sürece Rejimi (DİR) kapsamında ülkemize getirip işleyip yurt dışına satabilmeliyiz. Böylelikle ülkemizde cari açığın kapatılmasına çok daha fazla katkı sunabiliriz” dedi. Tarım eserlerinde ve besinde global ölçekte bilinen ve aranan ‘Türkiye markası’ yaratmak istediklerini vurgulayan Keyifli, şöyle devam etti: “Bugün Giresun’a gelip üreticilerimizle ve ihracatçılarımızla görüşüp, çalışmalarımızı anlattık, onların görüş ve tekliflerini dinledik. İnanıyorum ki ticaret ile tarım ve orman bakanlıkları başta olmak üzere devletimizin de takviyesi ile önümüzdeki yıllarda besin ve tarım dalında çok daha büyük muvaffakiyet kıssalarına imza atacağız.”
JAPON ALIM HEYETİ GİRESUN BAHÇELERİNDE
-Giresun’daki fındık bahçesinde çiftçilerle poz poz fotoğraf çektiren Japonlara rastladık. Sorduk, Karadeniz İhracatçı Birlikleri’yle temasa geçen beş kişilik bir alım heyeti gelmiş. Niyetleri fındık tarımını yerinde deneyimlemekti. Çiftçilerle sepetleri taktılar, fındık topladılar. Meyveleri tattılar. Akabinde ihracatçılarla bir ortaya gelerek alım yapmak üzere görüşmeler yürütecekleri-ni belirten Karadeniz İhracatçı Birliği yetkilileri, Japon heyetin Giresun’dan sonra Ege’ye incir bahçelerine gideceği bilgisini verdi.
ÖRNEK BAHÇELER KURULMALI
-Fındık ihracatçısı Sebahattin Arslantürk, verimliliğe dikkat çekiyor. Arslantürk, “STK’lar, lokal idareler örnek bahçeler oluşturdu. Dekara 700 kg üzerinde randıman alınan bahçeler oldu. Yalnızca seyreltme ve budama ile yüzde 60-70 randıman alıyorsunuz. Şu anda dekardan 96 kg randıman alınıyor. Bir ocakta azamî dört kol olmalı. Meğer yalnızca budama ile 300 kg olabilir. Bu iş profesyonel yapılmalı. Profesyonel tarım gerekiyor. Ben yapıyorum. Benim çocuklarımbu işe sahip çıkacak. Üniversitelerin de bu işe girmesi lazım” diyor.
FINDIK HESABI
-Özer Akbaşlı, fındık toplamak için çalışanlarını Adıyaman’ın Kahta ilçesinden getirdiğini söylüyor. Akbaşlı fındığın koldan depoya maliyetini ise şöyle anlatıyor: “15 kişi minibüsle geliyor. 12 bin TL ulaşım parası. 20 gün bende kalacaklar. Valilikler yevmiyeyi 447 TL olarak açıkladı lakin onlar 500 TL istiyor. 15 günde 28 bin TL’lik kumanya harcayacağım. 15 bin de aşçı parası. Bütün bunları toplayıp bölersek bir kişinin bana maliyeti 700 TL. Hür piyasada fındık 70 TL, hükümet 82 TMO fiyatı verdi. Bu ortada yerli emekçi 750’ye topluyor. Toplamda 850 TL’lik maliyeti var. Ancak günde 40 kg toplam maliyet denkleşiyor.”
